mgr inż. Marcin Marczewski, Doradca ds. żywienia
DCAD (Dietary Cation Anion Difference), to nic innego jak bilans kationowo-anionowy dawki dla krów mlecznych. Bilans kationowo-anionowy można określać dla każdej grupy żywieniowej. Jednakże szczególnie ważny jest dla krów w okresie przygotowawczym do porodu. DCAD wyliczany jest za pomocą określonego wzoru, który obejmuje właściwy stosunek kationów (Na i K) do anionów (J, Cl, S), wyrażany w miliekwiwalentach (mEq). Każdy hodowca może sam obliczyć DCAD w swojej dawce. Jednak nie jest to proste z kliku powodów. Obliczenie bilansu wymaga wiedzy na temat ilości K, Na, Cl, czy S w każdym komponencie użytym w dawce pokarmowej. Można wspomagać się gotowymi wartościami tabelarycznymi, ale i one nie rozwiązują do końca problemu. Skład mineralny gleby i roślin będzie różnił się każdego roku. Dlatego zawartości minerałów w roślinach będą odbiegały od wartości podanych w tabelach. W tym artykule postaram się odpowiedzieć na pytania:
1. Co przyczynia się do złego bilansu DCAD?
2. Jakie zagrożenia niesie zły bilans DCAD?
3. Jak zapobiegać nieodpowiedniemu bilansowi DCAD?
4. Co to są gorzkie sole i jak wpływają na bilans DCAD?
5. Podsumowanie
Co przyczynia się do złego bilansu DCAD?
W żywieniu krów zasuszonych oraz przygotowywanych do porodu należy zwrócić uwagę na pasze zawierające wysokie poziomy potasu. Bardzo często w praktyce zauważam, że główną winowajczynią jest kiszonka z lucerny. Na drugim miejscu plasuje się kiszonka z wysłodków buraczanych, ale to nie koniec. Śmiało do wymienionego duetu dołącza siano z lucerny, melasa buraczana oraz coraz rzadziej spotykane kiszone liście buraczane. Niestety coraz częściej zauważamy problemy przy skarmianiu kiszonką z trawy a także GPS-u zbożowego, które mają odpowiednio niższą zawartość potasu. W dwóch ostatnich przypadkach winić można nadmierne nawożenie pól gnojowicą bogatą w potas, co bezpośrednio wpływa na zwiększenie ilości tego pierwiastka w zakiszonym materiale. Mocne nawożenie gnojowicą znacznie podnosi alkaliczność zakiszonego materiału.
Należy pamiętać, że rozsądne dawkowanie kiszonek o wysokiej zawartości potasu nie zawsze będzie powodowało problemy zdrowotne u krów. Tutaj podpowiedzią będzie odpowiedni poziom mEq dawki.
Nadmiar potasu jest szkodliwy. Wywołuje zaburzenia we wchłanianiu związków mineralnych, tj. sodu, wapnia i magnezu, może wywoływać biegunki, zwłaszcza przy skarmianiu dużych ilości pasz bogatych w ten składnik. W przypadku krów zasuszonych jego ilość nie powinna przekraczać 1,2% w SM. Potas jest kationem, czyli posiada ładunek dodatni ,,+”, który w grupie krów przed porodem należy ograniczać. Jego nadmiar jest pierwszym krokiem do hipokalcemii. Inaczej sytuacja wygląda u krów po porodzie, gdzie ilość potasu należy zwiększać do poziomu 1,5-1,6% w SM. Często niedobory potasu są niezauważane. Niestety może to być jedną z przyczyn powodujących przemieszczenie trawieńca, ketozy czy zapalenia macicy.
Jakie zagrożenia niesie zły bilans DCAD?
DCAD +200 mEq/kg SM i alkaliczny odczyn moczu w okresie przejściowym, to prosta droga do hipokalcemii. W pierwszych 24 godzinach po porodzie mamy znaczące niedobory wapnia we krwi. W tym czasie duża ilość Ca przekazywana jest na produkcję siary. Należy pamiętać, że tylko część tego wapnia pobierana jest z dawki pokarmowej. Reszta uzupełniana jest z rezerw magazynowanych w kościach. Za uwolnienie rezerw z kości odpowiada parathormon (PTH), którego aktywacja wspierana jest przez dietę
anionową, czyli obniżającą pH, w grupie porodowej. Ponadto musimy pamiętać, że już przed samym porodem znacząco spada pobranie SM paszy.
Poziom Ca bezpośrednio po porodzie powinien wynosić:
– 2,15 mmol/l (8,59mg/dl)- w ciągu 3 dni po porodzie- minimalizuje ryzyko wystąpienia zapalenia macicy (Martinez et al., 2012)
– niższy poziom Ca w pierwszych tygodniach po porodzie może przyczynić się do:
• zmniejszenia produkcji mleka
• zmniejszenia skuteczności pierwszej inseminacji
• przemieszczenia trawieńca
• wydłużenia zamykania kanału strzykowego – wzrost komórek somatycznych
• słabej inwolucji macicy
Zasadne będzie rozważenie wprowadzenia dodatkowego źródła wapnia. Zwiększenie węglanu wapnia (kredy pastewnej) może okazać się niewystarczające. Rozwiązaniem może być bolus wapniowy (QuadriCal®+Drożdże) o wysokiej przyswajalności opartej na siarczanie wapnia, chlorku wapnia, propionianie wapnia oraz maślanie wapnia. Inna forma dostępna na rynku to wlewy żelowe oparte na siarczanie wapnia z dodatkiem fosforu (Blattisan® Calcium-Gel)
Jak zapobiegać nieodpowiedniemu bilansowi DCAD?
a) Bilans kationowo-anionowy DCAD dla krów zasuszonych powinien mieścić się w granicach od-100 do +100 meq (miliekwiwalentów). Natomiast dla krów w laktacji powinien być dodatni i wynosić od 200 do 300 meq. Jednakże, jak już wcześniej wspominałem, sztywne trzymanie się tych parametrów jest niewystarczające. W tym momencie możemy skorzystać z pomocy doradcy żywieniowego, który obliczy odpowiedni poziom DCAD w dawce oraz określi odpowiednią dawkę gorzkich soli.
b) Jedną z metod będzie systematyczne badanie pH moczu u krów przed porodem. Takie rozwiązanie daje nam podpowiedź czy zastosowana dawka jest bezpieczna dla krów, czy też możemy spodziewać się problemów po porodzie. Badanie pH ,,podpowie” nam czy zasadne będzie wprowadzenie gorzkich soli Blattin® DCAB lub, jeżeli są już stosowane, to czy w odpowiedniej ilości.
W literaturze znajdziemy informację, że pH moczu powinno oscylować 6-7. W gospodarstwach gdzie:
– zaleganie poporodowe przekracza 6%,
– obserwujemy słabą inwolucję macicy po porodzie,
– stany zapalne macic przekracza 5%
– podstawą żywienia jest kiszonka z lucerny,
Osiągnięcie pH 6,0-6,5, będzie bardzo trudne. Bardziej realne staje się osiągnięcie pH na poziomie 6,8-7!
Jak wprowadzić gorzkie sole w dawkę i jak wpływają na bilans DCAD?
Zastosowanie produktu Blattin® DCAB w okresie zasuszenia daje możliwość stosowania w tym okresie pasz takich jak wysłodki buraczane i rośliny motylkowe, bez obawy pogorszenia równowagi kationowo- anionowej, a w konsekwencji powstawania zalegań poporodowych. Zastosowanie produktu w ilości 200g/szt/dzień obniż mEq -2000. Jedyna wada produktu, to jak nazwa wskazuje – gorzki smak. W recepturach opartych o TMR możemy zauważyć spadek pobrania dawki, czego chcemy uniknąć. Zaleca się wprowadzać produkt stopniowo, zaczynając od niższych dawek i zwiększając aż do zalecanego poziomu. W przypadku obór gdzie nie ma systemu TMR, a wszystkie pasze są podawane z ręki, proponowane jest wprowadzenie dodatku wcześniej wymieszanego np. ze śrutą kukurydzianą, śrutami zbożowymi i komponentami białkowymi. Ciekawszym rozwiązaniem są gorzkie sole otoczkowane. Forma chroniona gorzkich soli (Blattin Calci-Cap) jest chętniej pobierana przez zwierzęta, a jego koncentracja anionowa umożliwia zmniejszenie dawki produktu w porównaniu ze standardowymi produktami o 40%.
PODSUMOWANIE:
Dietę anionową wprowadzamy w celu zakwaszenia organizmu na 3tygodnie przed porodem. Taki zabieg zwiększa aktywność hormonu PTH, który odpowiada za uwolnienie wapnia z kości, hamuje uwalnianie go przez nerki i wydalania z moczem. Jego zadaniem jest zwiększenie ilość Ca we krwi. Parathormon wpływa na przemiany witaminy D, która odpowiada za lepsze wchłanianie wapnia przez jelita, a także chroni przed dostawaniem się go do moczu. Dzięki zastosowaniu diety anionowej możemy zwiększyć dawkowanie wapnia do 0,6% w SM. Taki zabieg uchroni krowy przed hipokalcemią oraz innymi schorzeniami opartymi na niedoborach wapnia. Nie mniej musimy pamiętać o odpowiednim dostępie do stołu paszowego dla każdej sztuki przed porodem i po porodzie, a także nieograniczonym dostępie do wody. Podana dawka musi być homogenna i zawierać min 5% niedojadów. Należy kontrolować pobranie SM przez zwierzęta w okresie okołoporodowym, tak aby odpowiednio skoncentrować recepturę pod względem mineralnym, a także białkowo-energetycznym.