dr inż. Mirosław Wantuła
W ostatnich latach z Danii do Polski importuje się rocznie kilka milionów warchlaków i coraz większą liczbę loszek reprodukcyjnych. Powszechnie znany jest fakt, iż świnie te charakteryzują się wysokim potencjałem genetycznym, dotyczącym cech użytkowości tucznej, rzeźnej i rozpłodowej. Aby móc w pełni wykorzystać ten potencjał zwierzęta muszą być odpowiednio żywione i utrzymywane. Zdarza się, iż producenci wykorzystujący ten materiał genetyczny nie uzyskują oczekiwanych wyników produkcyjnych dotyczących przyrostów dobowych, zużycia paszy na kg przyrostu masy ciała, mięsności, liczby prosiąt urodzonych i odsadzonych w miocie, oraz odpowiedniej masy urodzeniowej prosiąt. Powodem tego stanu mogą być popełniane błędy żywieniowe dotyczące składu i ilości podawanej paszy.
Produkcja świń w Danii oparta jest głównie na trzech rasach świń: Danish Landrace, Danish Yorkshire i Danish Duroc. Cały czas prowadzone są badania dotyczące takiego żywienia tej populacji, aby uzyskane wyniki produkcyjne dawały najlepszy wynik ekonomiczny. Rezultatem tych badań są okresowo publikowane przez SEGES PIG RESEARCH CENTRE standardy zapotrzebowania na składniki odżywcze dla poszczególnych grup technologicznych świń (ostatnie 32 wydanie z 4 listopada 2021 r.). Celem niniejszego opracowania jest przedstawienie założeń zawartych w tych zaleceniach, które mogą, a nawet powinny zostać wykorzystane w produkcji opartej o materiał genetyczny importowanych świń z Danii.
Duński system żywienia świń bazuje na wartościach energii fizjologicznej składników pokarmowych i standaryzowanych strawnościach tych składników. Zapotrzebowanie świń na energię i wartość energetyczną pasz wyraża się w 2 jednostkach paszowych (energetycznych). Jednostka paszowa dla warchlaków i tuczników -FUgp i jednostka paszowa dla loch FUsow (w Polsce opieramy się na energii metabolicznej wyrażonej w MJ).
Poziom energii
Standardy dla poziomu energii wyrażonych w jednostkach paszowych (FU) oraz przybliżone ich poziomy wyrażone w MJ EM (energia metaboliczna), MJ EN (energia netto) i MJ energii fizjologicznej w mieszankach pełnodawkowych dla poszczególnych grup technologicznych świń przedstawione zostały w tabeli 1.
Tabela 1. Poziom energii w kilogramie standardowej mieszanki pełnodawkowej dla poszczególnych grup świń
| Jednostka paszowa | MJ EM | MJ EN (Francja) | MJ energii fizjologicznej (DK) | |
| Lochy karmiące | 1,06 FUsow | 13,0 | 9,9 | 8,2 |
| Lochy prośne | 0,99 FUsow | 12,0 | 9,2 | 7,6 |
| Warchlaki, 6-9 kg | 1,17 FUpg | 13,8 | 10,3 | 8,6 |
| Warchlaki, 9-30 kg | 1,12 FUgp | 13,4 | 9,9 | 8,3 |
| Tuczniki, 30-100 kg | 1,05 FUgp | 12,8 | 9,4 | 7,7 |
Białko i aminokwasy
Ewolucja systemu zapotrzebowania na białko oparta została na bazie standaryzowanej strawności jelitowej poszczególnych aminokwasów. Normy dla aminokwasów w mieszankach dla warchlaków i tuczników bazują na żywieniu do woli lub zbliżonym do żywienia do woli. Normy te oparte są na optymalnych standardach ekonomicznych, gdyż poziomy składników pokarmowych pozwalające uzyskiwać maksymalną produkcyjność zwierząt mogłyby powodować zwiększenie kosztów paszy niewspółmiernie do osiągniętych wyników produkcyjnych.
W tabelach od 2 do 5 podane są minimalne ilości białka surowego w mieszankach dla świń. Minimalne wartości służą jako zabezpieczenie przeciwko niedokładnościom w trakcie formułowania mieszanek. Maksymalne ilości białka podane są dla warchlaków (tab.2), a związane to jest ze wzrostem częstotliwości występowania biegunek po przekroczeniu tego poziomu. Dla stad borykających się z problemami biegunkowymi wprowadzono osobne zalecenia, w których obniżone zostały poziomy białka i poszczególnych aminokwasów standaryzowanych strawnych.
Warchlaki
Tabela 2. Poziomy białka i aminokwasów standaryzowanych strawnych w mieszance dla warchlaków w różnym przedziale wagowym na 1 jednostkę paszową (FUgp) w stadach bez i z problemami biegunkowymi (g).
| bez problemów biegunkowych | z problemami biegunkowymi | ||||
| przedział wagowy, kg | 6-9 | 9-15 | 9-30 | 15-30 | 6-15 |
| Lizyna | 10,0 | 10,5 | 11,0 | 11,0 | 10,0 |
| Metionina | 3,2 | 3,4 | 3,5 | 3,5 | 3,2 |
| Metionina + cysteina | 5,4 | 5,7 | 5,9 | 5,9 | 5,4 |
| Treonina | 6,2 | 6,5 | 6,8 | 6,8 | 6,2 |
| Tryptofan | 2,1 | 2,2 | 2,3 | 2,3 | 2,1 |
| Izoleucyna | 4,6 | 4,8 | 5,1 | 5,2 | 4,6 |
| Leucyna | 8,6 | 9,0 | 9,7 | 9,9 | 8,6 |
| Histydyna | 2,8 | 2,9 | 3,1 | 3,2 | 2,8 |
| Fenyloalanina | 5,4 | 5,7 | 5,9 | 5,9 | 5,4 |
| Fenyloalanina + tyrozyna | 9,5 | 10,0 | 10,5 | 10,5 | 9,5 |
| Walina | 6,2 | 6,5 | 7,0 | 7,0 | 6,2 |
| Białko surowe, minimum, g | 118 | 125 | 134 | 137 | 118 |
| Białko surowe, maksimum, g | 126 | 133 | 142 | 145 | 126 |
Podane w tabeli 2 zawartości poszczególnych aminokwasów są na poziomach, które w normalnych warunkach cenowych materiałów paszowych przynoszą najlepsze efekty ekonomiczne w relacjach cena paszy – wyniki produkcyjne (zdrowe stada). Maksymalne efekty produkcyjne uzyskać można podwyższając poziom lizyny i odpowiednio pozostałe aminokwasy od 7 do 10 % na 1 FUgp, dzięki czemu poprawić można przyrosty i zużycie paszy (FCR) o 1-2 %. Również zwiększenie poziomu tryptofanu o około 0,21 g/1 FUgp pozwala oczekiwać zwiększenia efektów produkcyjnych, jednak również i w tym przypadku należy rozważyć relację pomiędzy wzrostem kosztów żywienia do spodziewanych efektów produkcyjnych.
Tuczniki
Tabela 3. Poziomy białka i aminokwasów standaryzowanych strawnych w mieszance dla tuczników w różnym przedziale wagowym na 1 jednostkę paszową -FUgp (g).
| przedział wagowy, kg | 20-45 | 30-45 | 30-60 | 30-115 (45-75) | 45-115 | 60-115 | 75-115 |
| Lizyna | 9,0 | 8,7 | 8,4 | 7,7 | 7,4 | 7,1 | 6,9 |
| Metionina | 2,7 | 2,6 | 2,5 | 2,3 | 2,2 | 2,1 | 2,1 |
| Metionina + cysteina | 5,1 | 5,0 | 4,9 | 4,5 | 4,4 | 4,2 | 4,2 |
| Treonina | 5,8 | 5,6 | 5,5 | 5,1 | 4,9 | 4,7 | 4,6 |
| Tryptofan | 1,8 | 1,75 | 1,68 | 1,54 | 1,48 | 1,42 | 1,38 |
| Izoleucyna | 4,7 | 4,6 | 4,5 | 4,1 | 3,9 | 3,8 | 3,7 |
| Leucyna | 8,8 | 8,7 | 8,4 | 7,7 | 7,4 | 7,1 | 6,9 |
| Histydyna | 2,8 | 2,8 | 2,7 | 2,5 | 2,4 | 2,3 | 2,2 |
| Fenyloalanina | 4,9 | 4,7 | 4,5 | 4,2 | 4,0 | 3,8 | 3,7 |
| Fenyloalanina + tyrozyna | 9,0 | 8,7 | 8,4 | 7,7 | 7,4 | 7,1 | 6,9 |
| Walina | 6,0 | 5,8 | 5,6 | 5,2 | 5,0 | 4,8 | 4,7 |
| Białko surowe, minimum, g | 131 | 130 | 127 | 118 | 114 | 110 | 107 |
Wartości w tabeli 3 dotyczą zużycia paszy na kg przyrostu powyżej 2,75 FUgp w tuczu od 30 do 110 kg. Dla zużycia pomiędzy 2,66-2,75 FUgp zalecane jest zwiększenie poziomu aminokwasów o 3,9%, a minimalną ilość białka surowego o 4 g. W przypadku zużycia pomiędzy 2,56 -2,65 FUgp wartości tabelaryczne powinny ulec zwiększeniu dla aminokwasów o 7,8%, a dla białka o 8 g, a poniżej 2,55 FUgp odpowiednio 11,7% i 12 g.
Loszki remontowe
Dla loszek remontowych normy bazują na żywieniu restrykcyjnym zakładającym maksymalne przyrosty dzienne kształtujące się na poziomie około 725g, aby zwierzęta osiągnęły w 2 rui (kiedy mają być inseminowane) masę ciała 135-150 kg i wiek około 8 miesięcy. Zalecane poziomy białka i aminokwasów dla tej grupy świń zawarte w tabeli 4 stosowane powinny być w przypadku, kiedy restrykcyjne żywienie ma miejsce nie później niż przed osiągnięciem 65 kg masy ciała.
Tabela 4. Poziomy białka i aminokwasów standaryzowanych strawnych w mieszance dla loszek remontowych w różnym przedziale wagowym na 1 jednostkę paszową -FUgp (g).
| przedział wagowy, kg | 30-110 | 65-110 | >110 |
| Lizyna | 6,0 | 5,0 | 4,0 |
| Metionina | 1,9 | 1,5 | 1,2 |
| Metionina + cysteina | 3,5 | 3,3 | 2,6 |
| Treonina | 3,9 | 3,6 | 2,9 |
| Tryptofan | 1,2 | 1,0 | 0,8 |
| Izoleucyna | 3,4 | 3,0 | 2,4 |
| Leucyna | 6,5 | 5,1 | 4,1 |
| Histydyna | 2,2 | 1,8 | 1,4 |
| Fenyloalanina | 3,3 | 2,9 | 2,3 |
| Fenyloalanina + tyrozyna | 6,8 | 5,1 | 4,1 |
| Walina | 4,1 | 3,7 | 3,0 |
| Białko surowe, minimum, | 100 | 95 | 90 |
Lochy
Standardy dotyczące rekomendowanych poziomów białka i aminokwasów standaryzowanych strawnych dla loch zawarte są w tabeli 5. Normy na aminokwasy dla loch karmiących dostosowane są dla loch rodzących liczne mioty i pobierających w szczycie laktacji (12-28 dzień) minimum 7 jednostek FUsow.
Tabela 5. Poziomy białka i aminokwasów strawnych standaryzowanych w mieszankach dla różnych grup loch na 1 jednostkę paszową FUsow (g).
| Grupa loch | Lochy prośne | lochy luźne | Lochy karmiące |
| Lizyna | 4,0 | 5,0 | 7,7 |
| Metionina | 1,2 | 1,5 | 2,4 |
| Metionina + cysteina | 2,6 | 3,3 | 4,5 |
| Treonina | 2,9 | 3,6 | 5,0 |
| Tryptofan | 0,8 | 1,0 | 1,54 |
| Izoleucyna | 2,4 | 3,0 | 4,3 |
| Leucyna | 4,1 | 5,1 | 8,3 |
| Histydyna | 1,4 | 1,8 | 2,8 |
| Fenyloalanina | 2,3 | 2,9 | 4,2 |
| Fenyloalanina + tyrozyna | 4,1 | 5,1 | 8,7 |
| Walina | 3,0 | 3,7 | 5,3 |
| Białko surowe, minimum, g | 90 | 95 | 118 |
Normy na aminokwasy w paszach dla knurów pokrywa produkcję nasienia i odpowiadają standardom dla loch prośnych.
Składniki mineralne
Standardy zapotrzebowania na składniki mineralne określono na podstawie potrzeb fizjologicznych świń powiększonych o margines bezpieczeństwa. Generalnie nie jest rekomendowane dodawanie składników mineralnych ponad standard. W szczególności dotyczy to wapnia, który może wchodzi w interakcje z innymi składnikami mineralnymi, obniżając ich absorpcję. Zapotrzebowanie na fosfor strawny wyrażone jest jako minimalne zapotrzebowanie, co oznacza, że nie zawiera bezpiecznego marginesu.
Zapotrzebowanie na składniki mineralne dla knurków do 100 kg odpowiada zapotrzebowaniu na składniki mineralne dla tuczników, a dla knurów powyżej 100 kg dla loch prośnych.
Zawarte w tabelach ilości dotyczące zapotrzebowania na składniki mineralne prezentują ich ogólną ilość w paszy – składniki mineralne zawarte w podstawowych komponentach paszowych (zboża, śruty itp.) plus ich ilości zawarte w koncentratach, mieszankach mineralno-witaminowych i dodatkach paszowych (kreda, fosforany, sól itp.) .
Warchlaki
Tabela 6. Normy składników mineralnych w mieszankach dla warchlaków w różnym przedziale wagowym na 1 jednostkę paszową – FUgp w stadach bez i z problemami biegunkowymi.
| bez problemów biegunkowych | z problemami biegunkowymi | ||||
| przedział wagowy, kg | 6-9 | 9-15 | 9-30 | 15-30 | 6-15 |
| Wapń, g | 7,0 | 8,0 | 8,5 | 8,5 | 6,8 |
| Fosfor str., g | 3,3 | 3,2 | 3,1 | 3,0 | 3,2 |
| Sód, g | 2,5 | 2,1 | 2,0 | 1,9 | 2,5 |
| Chlor, g | 4,0 | 3,5 | 3,4 | 3,2 | 4,0 |
| Potas, g | 2,5 | ||||
| Magnez, g | 0,9 | ||||
| Żelazo, mg | 150 | ||||
| Miedź, mg | 6,0 | ||||
| Mangan, mg | 40 | ||||
| Cynk, mg | 100 | ||||
| Jod, mg | 0,2 | ||||
| Selen, mg | 0,35 | ||||
Zapotrzebowanie na wapń, fosfor strawny, sód i chlor różnią się dla poszczególnych grup warchlaków. Pozostałe składniki mineralne są na tym samym poziomie dla wszystkich grup wagowych (tab. 6)
Obniżenie poziomu wapnia w mieszankach dla prosiąt odsadzonych powoduje mniejszą częstotliwość występowania biegunek. Dlatego w żywieniu prosiąt odsadzonych (od 6 do 9 kg) obniżono normę dla wapnia w mieszankach do 7,0 g/ 1 FUgp, a w stadach z problemami biegunkowymi poziom wapnia obniżono w okresie od 6 do 15 kg (tab. 6). W mieszankach pełnodawkowych zawierających wysokie zawartości cynku zalecane jest zwiększenie normy fosforu strawnego o 0,3 g/FUgp i wprowadzenie fitazy.
Tuczniki
Tabela 7. Normy składników mineralnych w mieszankach dla tuczników w różnym przedziale wagowym na 1 jednostkę paszową FUgp.
| przedział wagowy, kg | 20-45 | 30-45 | 30-115 | 45-115 | 60-115 |
| Wapń, g | 7,6 | 7,4 | 6,8 | 6,7 | 6,6 |
| Fosfor str., g | 2,6 | 2,5 | 2,2 | 2,1 | 2,0 |
| Sód, g | 1,7 | 1,6 | 1,5 | 1,4 | 1,3 |
| Chlor, g | 2,8 | 2,7 | 2,5 | 2,3 | 2,2 |
| Potas, g | 2,5 | ||||
| Magnez, g | 0,6-0,7 | ||||
| Żelazo, mg | 80 | ||||
| Miedź, mg | 6,0 | ||||
| Mangan, mg | 40 | ||||
| Cynk, mg | 100 | ||||
| Jod, mg | 0,2 | ||||
| Selen, mg | 0,2 | ||||
Zalecane poziomy wapnia, fosforu strawnego, sodu i chloru w mieszankach dla tuczników spadają wraz ze wzrostem masy ciała zwierząt. Natomiast standardy na pozostałe składniki mineralne są takie same dla wszystkich grup tuczników(tab.7)
Lochy i loszki remontowe
Tabela 8. Normy składników mineralnych w mieszankach dla różnych grup loch i loszek remontowych na 1 jednostkę paszową.
| Lochy (FUsow) | Loszki (FUgp/FUsow) | ||||||
| Grupa | prośne | luźne | karmiące | 30-65 kg | 65-105 kg | 30-105 kg | >105 kg |
| Wapń, g | 7,0 | 7,0 | 8,0 | 8,0 | 7,0 | 7,0 | 7,0 |
| Fosfor str., g | 2,0 | 2,3 | 3,0 | 2,7 | 2,3 | 2,5 | 2,0 |
| Sód, g | 1,5 | 1,6 | 1,5 | 1,3 | 1,3 | ||
| Chlor, g | 2,5 | 2,7 | 2,5 | 2,2 | 2,2 | ||
| Potas, g | 2,5 | 2,5 | |||||
| Magnez, g | 0,4 | 0,4 | |||||
| Żelazo, mg | 80 | 80 | |||||
| Miedź, mg | 6,0 | 6,0 | |||||
| Mangan, mg | 40 | 40 | |||||
| Cynk, mg | 100 | 100 | |||||
| Jod, mg | 0,2 | 0,2 | |||||
| Selen, mg | 0,2 | 0,2 | |||||
Standardy zapotrzebowania na wapń i fosfor strawny przypadające na 1 FUsow różnią się pomiędzy grupami loch. W przypadku loszek remontowych różnice dotyczą również zawartości sodu i chloru (tab. 8).
Witaminy
Zapotrzebowanie na witaminy określone zostało jako ich minimalne fizjologiczne poziomy wraz z bezpiecznym marginesem, w celu osiągnięcia maksymalnych wyników produkcyjnych (w tym również reprodukcyjnych).
W przeciwieństwie do norm na składniki mineralne, normy na witaminy nie uwzględniają ich ilości zawartych w podstawowych materiałach paszowych( zboża, śruty), a jedynie te dodawane w postaci dodatków witaminowych. Nie zaleca się stosowanie witamin powyżej wartości rekomendowanych w normach.
Tabela 9. Normy witamin w mieszankach dla różnych grup świń, ilości dodane do pasz na 1 jednostkę paszową FUsow/FUgp.
| Grupa świń | Lochy prośne, luźne, loszki >105 kg | Lochy karmiące | Warchlaki 6-9 kg |
Warchlaki 9-30 kg |
Tuczniki 30-105 kg, Loszki <105 kg |
| Witamina A j.m. | 8000 | 8000 | 8000 | 500 | 4000 |
| Witamina D3 j.m. | 800 | 800 | 800 | 500 | 400 |
| Witamina E j.m. | 40 | 165 | 140 | 140* | 40 |
| Witamina K3, mg | 2,0 | 2,0 | 2,0 | 2,0 | 2,0 |
| Witamina B1,mg | 2,0 | 2,0 | 2,0 | 2,0 | 2,0 |
| Witamina B2, mg | 5,0 | 5,0 | 4,0 | 4,0 | 2,0 |
| Witamina B6, mg | 3,0 | 3,0 | 3,0 | 3,0 | 3,0 |
| Niacyna, mg | 20 | 20 | 20 | 20 | 20 |
| Biotyna, mg | 0,2 | 0,2 | 0,2 | 0,2 | 0,05 |
| Kwas pantotenowy, mg | 15 | 15 | 10 | 10 | 10 |
| Kwas foliowy, mg | 1,5 | 1,5 | 0 | 0 | 0 |
| Witamina B12, µg | 20 | 20 | 20 | 20 | 20 |
* w mieszankach dla warchlaków 20-30 kg poziom witaminy E może być obniżony do poziomu odpowiadającemu zapotrzebowaniu dla tuczników (40 j.m./FUgp)
Należy zwrócić uwagę, że podane w tabelach zawartości białka, aminokwasów standaryzowanych strawnych, składników mineralnych i witamin przypadają na 1 FUgp lub 1 FUsow. W celu określenia ilości poszczególnych składników w 1 kg standardowej mieszanki pełnodawkowej należy wartości tabelaryczne przemnożyć przez ilość jednostek pokarmowych w 1 kg paszy, które zawarte są w tabeli 1.
